Weleda w latach 1933-1945

W Weleda potępiamy okrucieństwa narodowego socjalizmu z całą stanowczością. Faszyzm, antysemityzm, rasizm czy skrajnie prawicowa ideologia nie mają u nas miejsca. Weleda to miejsce człowieczeństwa. Hasło „Nigdy więcej” wyraża nasze przekonanie. Dziś Weleda działa w 50 krajach na całym świecie i opowiada się za tolerancją, różnorodnością i człowieczeństwem.

Z głębokim współczuciem i smutkiem wspominamy tysiące ludzi, którzy cierpieli lub zostali zamordowani w obozie koncentracyjnym w Dachau i innych miejscach nazistowskiego terroru. Jesteśmy głęboko zszokowani i poruszeni faktem, że odniesienia do tych okrucieństw istnieją również w kontekście historii naszej firmy.

Weleda została założona w 1921 roku i może poszczycić się długą historią. Obejmuje ona lata dyktatury nazistowskiej od 1933 do 1945 roku. Podobnie jak wiele innych firm, umożliwiamy badaczom, w naszych archiwach, badanie okoliczności, w jakich Weleda znalazła się w tamtym czasie, oraz działań osób odpowiedzialnych. W 2023 roku sami zleciliśmy Towarzystwu Historii Przedsiębiorstw (GUG) sporządzenie ekspertyzy dotyczącej lat 1933–1945, która została opublikowana w 2024 roku. W 2025 roku zleciliśmy GUG przeprowadzenie nowego, kompleksowego badania naszej historii i roli w okresie dyktatury nazistowskiej.

Badania GUG koncentrowały się na powiązaniach firmy Weleda z lekarzem obozu koncentracyjnego w Dachau, Sigmundem Rascherem, a także na działalności byłego ogrodnika Weleda, Franza Lipperta, w ogrodzie ziołowym obozu w Dachau. GUG zbadał również, w różnych archiwach, kwestie dotyczące zatrudnienia robotników przymusowych, działań „aryzacyjnych” oraz stanowiska politycznego ówczesnego kierownictwa firmy. Wyniki przedstawiono w raporcie z 2024 roku. Najważniejsze ustalenia obejmują:

• Nie ma dowodów na to, że Weleda czerpała korzyści z „aryzacyjnych”, czyli wykluczania Żydów z życia gospodarczego Niemiec.
• Weleda nie zatrudniała robotników przymusowych.
• Weleda zamawiała rośliny z ogrodu ziołowego obozu koncentracyjnego w Dachau, a kierownictwo firmy mogło wiedzieć, że wykorzystywano tam więźniów.
• Lekarz obozowy, Sigmund Rascher, zamówił u Weleda 20 kg kremu na odmrożenia. Nie jest jasne, czy używał go podczas eksperymentów w obozie, ani czy w ogóle miał taki zamiar.
• W 1941 roku były główny ogrodnik Weledy, Franz Lippert, rozpoczął pracę w ogrodzie ziołowym w obozie koncentracyjnym Dachau. Nie był zatrudniony w Weleda od kwietnia 1940 roku.
• Zarząd Weleda AG nie przystąpił do NSDAP ani organizacji z nią powiązanych.
• Do momentu zamknięcia w 1938 roku firmowy magazyn Weleda, „Weleda Nachrichten”, nie zawierał żadnej nazistowskiej retoryki ani symboli.

Na początku września 2025 roku opublikowano w imieniu Miejsca Pamięci Obozu Koncentracyjnego Dachau badanie „Ogród ziołowy w Dachau: historia i następstwa rolniczych terenów doświadczalnych obozu koncentracyjnego Dachau” autorstwa historyczki Anne Sudrow. „Der SPIEGEL” opublikował szczegóły przed publikacją badania Sudrow. Artykuł sugeruje, że pewne aspekty naszej historii mogły wciąż nie zostać w pełni zbadane. Teraz zbadamy to dokładniej.

Tutaj można znaleźć nasze oświadczenie na temat artykułu w Spiegel.

Wcześniej, w latach 90. XX wieku, historyk Uwe Werner przeprowadził badania w archiwach Weleda AG dotyczące okresu nazistowskiego, publikując w 1999 roku swoją książkę „Antroposofiści w czasach narodowego socjalizmu”. Kilka lat później ukazała się jego książka „Weleda w latach 1921–1945”, w której Werner opisał powstanie firmy i jej wizję idei społecznej, ekologicznej i ekonomicznej. Okres nazistowski określił jako „przetrwanie w nieludzkim środowisku”. Choć nie była to aktywna forma oporu, argumentował Werner, można ją określić mianem oporu biernego. Inni badacze zaprzeczyli jednak przedstawieniu przez Wernera antroposofii jako całkowicie niezaangażowanych, a nawet ofiar epoki nazistowskiej.

Weleda wielokrotnie udostępniała archiwa historykom Peterowi Selgowi, Susanne H. Gross i Matthiasowi Mochnerowi. Pierwszy tom ich trzyczęściowego opracowania ukazał się w 2024 roku: „Antroposofia i narodowy socjalizm”. Antropozoficzny zawód lekarza. Tom drugi, „Antropozofia i narodowy socjalizm. Weleda i Wala, antropozoficzne firmy farmaceutyczne 1933–1945”, opisuje częściowo złożoną historię Weledy w trudnych latach nazistowskiej dyktatury i został opublikowany w sierpniu 2025 roku.

Na podstawie dostępnych nam raportów ekspertów i badań (stan na sierpień 2025 r.) wyłaniają się następujące wnioski:

Sytuacja w latach 1933–1945
Jako firma o antropozoficznej orientacji, Weleda wielokrotnie narażała się na ryzyko zakazu produkcji w okresie dyktatury nazistowskiej. Niemieckie Towarzystwo Antropozoficzne zostało zdelegalizowane przez nazistów 1 listopada 1935 r., a antropozofowie byli grupą marginalizowaną w III Rzeszy. Szczególnie w okresie powojennym postrzegali siebie przede wszystkim jako ofiary. Nowsze badania, jak opisano powyżej, malują bardziej zniuansowany obraz, dochodząc do wniosku, że w kręgach antropozoficznych istniały nie tylko ofiary, ale także zwolennicy i sprawcy.

Czy krem ​​na odmrożenia Weledy był używany w eksperymentach na więźniach Dachau?
W 1943 roku Weleda dostarczyła Wehrmachtowi 20 kilogramów kremu na odmrożenia. Przesyłka trafiła na prywatny adres w Monachium, należący wówczas do Sigmunda Raschera, lekarza Luftwaffe, który później ujawnił, że przeprowadzał tajne eksperymenty na więźniach w Dachau dla SS. Podczas tych eksperymentów więźniowie byli poddawani hipotermii. Zarówno GUG, jak i zespół badawczy kierowany przez Petera Selga doszli do wniosku, że nie ma dowodów na to, że Rascher używał kremu na odmrożenia w swoich eksperymentach. Osoby odpowiedzialne w Weleda również nie miały wiedzy o eksperymentach Raschera na ludziach w Dachau. Selg i współpracownicy spekulują jednak, że poszczególni pracownicy Weleda, dzięki osobistym kontaktom z Rascherem, mogli wiedzieć o jego eksperymentach, pomimo wysokiego poziomu tajności. Nie można tego udowodnić ze źródeł.
Pod koniec lat 90. eksperymenty Raschera zostały ujawnione. Wtedy Weleda dowiedziała się o nich i następnie wysłała pisemne przeprosiny do organizacji Dzieci Holokaustu (AKdH).

Jaki był związek Franza Lipperta z Weledą?
Franz Lippert, który stworzył i zarządzał ogrodem roślin leczniczych Weledy w Schwäbisch Gmünd, zakończył tam pracę jesienią 1940 roku po 16 latach. Od września 1941 roku kierował uprawą biodynamiczną w Niemieckim Instytucie Badawczym (DVA) w Dachau. „Ogród ziołowy” był częścią obozu koncentracyjnego Dachau. Lippert pozostał w tym obozie do marca 1945 roku. Po wojnie Lippert miał kontrakt konsultingowy z Weledą od 1 kwietnia 1947 roku do marca 1948 roku. Sąd denazyfikacji przeciwko Lippertowi został umorzony we wrześniu 1948 roku, argumentując, że „nie jest on w ogóle oskarżony”. Według zeznań pod przysięgą byłych więźniów, Lippert wielokrotnie próbował złagodzić sytuację więźniów. Zmarł w 1949 roku w wyniku choroby.